رفلاکس یا برگشت اسید از معده به مری که در اصطلاح عامیانه به سوزش سر دل معروف است، یک اتفاق طبیعی نیست. چراکه اسفنکتر بین مری و معده باید از ورود اسید معده به مری جلوگیری کند. اما برخی از افراد که مشکل شل شدن این دریچه را دارند، مواد غذایی از معده به سمت بالا و در جهت مری برگشت میکند. این افراد تقریبا هر روزه با این مشکل مواجه هستند. در هنگام رفلاکس اسید معده به مری علائمی مانند سوزش و نفخ شکم در افراد مبتلا مشاهده میشود. برای کسب اطلاعات بیشتر در خصوص این بیماری، در این مقاله با دکتر مهناز شکروی همراه باشید.
رفلاکس معده چیست؟
محتویات معده شامل اسید کلریدریک است که به تجزیه غذا و محافظت در برابر عوامل بیماری‌زا مانند باکتری‌ها کمک میکند. به جریان معکوس اسید معده از معده به مری، رفلاکس معده گفته میشود. مری لوله است که دهان و معده را بهم متصل میکند. بیماری رفلاکس معده به مری (Gastroesophageal reflux disease, GERD) زمانی اتفاق می‌افتد که اسید معده به طور مکرر به مری باز گردد. این فرآیند می‌تواند منجر به آسیب بافت سطحی مری شود.
در اطراف انتهای مری نوار عضلانی دایره‌ای به نام اسفنکتر تحتانی مری وجود دارد. به‌طور طبیعی هنگامی که فرد چیزی قورت می‌دهد، این نوار عضلانی شل میشود تا غذا و مایعات وارد معده گردد و سپس دوباره بسته میشود. اگر اسفنکتر به طور غیر طبیعی شل یا ضعیف شود، اسید معده می‌تواند به مری باز گردد و رفلاکس معده رخ دهد. جریان معکوس مداوم اسید از معده به مری، بافت سطحی مری را تحریک میکند و اغلب باعث التهاب آن میشود.
علائم رفلاکس معده
برخی علائم مشترک در بین افرادی که دچار رفلاکس معده هستند:
- ترش کردن؛ یعنی احساس بازگشت مایع تلخ یا ترش از معده به دهان
- احساس سوزش در قفسه سینه (سوزش سر دل). معمولا بعد از غذا خوردن؛ ممکن است در شب بدتر باشد
- درد قفسه سینه
- مشکل بلعیدن
- احساس یک توده در گلو
بعضی بیماران مبتلا به رفلاکس ممکن است علائم دیگری هم داشته باشند. این نشانه‌ها عبارت‌اند از:
- درد در زیر جناغ سینه
- گیر کردن غذا
- حالت تهوع یا استفراغ (به خصوص هنگام صبح)
- باد گلو و آروغ زدن‌های مکرر
- جمع شدن بیش از حد بزاق در دهان و سرفه‌های مکرر بدون علت
- تلخ شدن دهان و برگشت آب و مواد غذایی از معده به دهان
- بوی بد دهان
- مشکلات تنفسی
- ریزش آب دهان نوزاد و کودک
علت رفلاکس معده چیست؟
یکی از دلایل شایع بیماری رفلاکس معده، یک مشکل ساختاری معده به نام فتق هیاتال است. این مشکل زمانی رخ می‌دهد که قسمت فوقانی معده یعنی دریچه، به سمت دیافراگم (ماهیچه بین معده و قفسه سینه) متمایل شود. به‌طور طبیعی، دیافراگم به حفظ اسید در معده کمک میکند اما اگر مبتلا به فتق هیاتال باشید، اسید می‌تواند به سمت مری حرکت کرده و علائم بیماری ریفلاکس معده را ایجاد کند. از دیگر علت‌های رایج بیماری ریفلاکس معده می‌توان موارد زیر را نام برد:
▪ مصرف وعده‌های غذایی حجیم و یا دراز کشیدن بلافاصله بعد از صرف غذا
▪ اضافه‌وزن و چاقی
▪ خوردن وعده غذایی نزدیک به زمان خواب
▪ مصرف بعضی از غذاها نظیر مرکبات، گوجه‌فرنگی، شکلات، نعناع، سیر، پیاز و غذاهای تند
▪ مصرف نوشیدنی‌ها مانند الکل، نوشابه‌های گازدار، قهوه یا چای
▪ سیگارکشیدن
▪ بارداری
▪ مصرف داروهایی همچون آسپرین، ایبوپروفن و شل کننده‌های عضلانی
عوارض رفلاکس معده چیست؟
با گذشت زمان، التهاب مزمن در مری شما می تواند باعث ایجاد موارد زیر شود:
التهاب بافت مری (ازوفاژیت): اسید معده می تواند به بافت مری آسیب بزند و باعث التهاب، خونریزی و گاهی اوقات ایجاد زخم شود. ازوفاژیت می تواند باعث درد شود و بلع را دشوار کند.
باریک شدن مری (تنگی مری): آسیب به قسمت تحتانی مری از اسید معده باعث ایجاد بافت اسکار می شود. بافت اسکار مسیر عبور غذا را باریک می کند و منجر به مشکلات بلع می شود.
تغییرات پیش سرطانی در مری (مری بارت): آسیب ناشی از اسید می تواند باعث ایجاد تغییراتی در بافت پوشاننده قسمت تحتانی مری شود. این تغییرات با افزایش خطر ابتلا به سرطان مری مرتبط است.
درمان رفلاکس معده
اغلب می‌توان با ایجاد تغییرات در سبک زندگی یا مصرف داروهای بدون نسخه علائم رفلاکس معده را کنترل نمود. ممکن است تنها با تجربه علائمی شدیدتر نیاز به مصرف داروی تجویزی باشد، اگرچه در صورت ادامه مشکل درمانی طولانی‌مدت اجتناب‌ناپذیر خواهد بود.
برخی از موارد در درمان رفلاکس معده عبارتند از:
اقدامات خودیاری: خوردن وعده‌های غذایی کوچکتر اما مکرر، پرهیز از هر گونه نوشیدنی یا غذایی که باعث تشدید علائم شود، بالا بردن سر تخت و حفظ وزن مناسب، اجتناب از مصرف الکل، قهوه، شکلات، گوجه‌فرنگی و غذاهای چرب یا تند.
پرهیز از لباس‌های تنگ: لباس‌هایی که دور شکم تنگ می‌شوند ممکن است علائم را بدتر سازند.
حفظ آرامش: استرس می‌تواند سوزش سر دل و رفلاکس معده را تشدید کند، بنابراین اگر اغلب احساس اضطراب دارید، یادگیری تکنیک‌های آرام‌بخش می‌تواند به شما کمک کند.
حفظ تناسب اندام: اگر اضافه وزن دارید، کاهش وزن در تعدیل علائم مفید خواهد بود.
ترک سیگار: دود سیگار سیستم گوارش را تحریک و علائم را تشدید میکند.
داروهای بدون نیاز به نسخه: می‌توانید از داروخانه یک آنتی‌اسید یا آلژینات تهیه کنید.
داروهای تجویزی قوی‌تر: همانند مهارکننده‌های پمپ پروتونی و آنتاگونیست‌های گیرنده.
درمان رفلاکس معده با دارو
تعدادی داروی با و بدون نسخه در درمان این بیماری کاربرد دارند:
داروهای بدون نسخه
بسیاری از داروهای سوزش سر دل و رفلاکس معده به مری بدون نسخه و در داروخانه ها در دسترس هستند که اصلی‌ترین آن‌ها عبارتند از:
آنتی اسیدها: اثرات اسید معده را خنثی می کنند.
آلژینات‌ها: در برابر اسید معده برای معده و مری پوششی محافظ تولید می‌کنند.
مهارکننده‌های پمپ پروتون با دوز پایین و آنتاگونیست‌های گیرنده H2: میزان اسید تولیدی معده را کاهش می‌دهند.
درمان رفلاکس معده با جراحی
جراحی در صورتی به عنوان یک گزینه درمان در نظر گرفته میشود که:
درمان‌های فوق کمکی نکنند، برای بیمار مناسب نباشند یا عوارض جانبی دردسرسازی ایجاد کنند.
بیمار تمایلی به مصرف دارو در بلندمدت نداشته باشد.
انواع جراحی
روش اصلی مورد استفاده، جراحی فوندوپلیکاسیون لاپاروسکوپیک ( Laparoscopic Nissen Fundoplication: LNF ) نام دارد. به تازگی تکنیک‌های جایگزینی توسعه یافته‌اند، اگرچه هنوز به طور گسترده در دسترس نیستند.
فوندوپلیکاسیون لاپاروسکوپیک: این جراحی لاپاراسکوپی یا سوراخ کلید نام دارد؛ بدان معنا که با استفاده از ابزارهای جراحی مخصوصی که از طریق برش‌های کوچک وارد پوست می‌شوند، صورت می‌گیرد. این روش در سفت کردن حلقه ماهیچه‌ای پایین مری کاربرد دارد. پس از انجام لاپاراسکوپی، بیشتر بیماران 2 یا 3 روز پس از عمل در بیمارستان بستری می‌شوند و دوره نقاهت نیز بین 3 تا 6 هفته خواهد بود. در 6 هفته اول پس از جراحی، بیمار تنها باید غذاهای نرمی همانند پوره سیب‌زمینی یا سوپ بخورد. ممکن است برخی پس از انجام این جراحی مشکلات بلع، باد و نفخ را تجربه کنند، اما با گذشت زمان بهتر می‌شوند.
به گفته مؤسسه ملی بهداشت ایالات متحده این روش‌ها به نظر خطر کمتری را به دنبال دارند، اما اطلاعات زیادی در مورد اثرات طولانی مدت آن‌ها در دست نیست:
تزریق آندوسکوپی مواد حجیم: فیلر مخصوصی به ناحیه میانی معده و مری تزریق میشود تا آن را باریک‌تر سازد.
پلیکاسیون معده ( بخیه معده): یک روش اندولومینال است که در آن یک سری بخیه درست در زیر دریچه بین مری و معده برای ایجاد چین‌هایی جهت کاهش میزان رفلاکس زده میشود.
تقویت آندوسکوپی با ایمپلنت‌های هیدروژل: ایمپلنت‌های حاوی ژل مخصوصی در دیواره دریچه میان معده و مری قرار می‌گیرند تا آن را باریک‌تر سازند.
فرسایش بسامد رادیویی: یک بالون کوچک به پایین مری منتقل میشود و از الکترودهای متصل به آن برای گرم کردن و باریک‌تر کردن مری استفاده می‌کنند.
قرار دادن نوار مغناطیسی با لاپاروسکوپی: حلقه‌ای از مهره‌های مغناطیسی در اطراف قسمت پایینی مری کاشته میشود تا آن را تقویت سازد و به بسته نگه داشتن این ناحیه در حین بلعیدن کمک کند.
جمع بندی
رفلاکس معده یکی از بیماری‌های بسیار شایع دستگاه گوارش است که بخش‌هایی از معده و مری را درگیر میکند. این بیماری به عنوان سوزش سر دل، سوء هاضمه اسیدی یا پیروزیس (سوزش پشت جناغ سینه) نیز شناخته میشود.
رفلاکس اسید معده زمانی اتفاق می‌افتد که مقداری از محتویات اسیدی معده به مری باز می‌گردد. افراد مبتلا به رفلاکس اسید معده اغلب بعد از غذا خوردن، در ناحیه تحتانی قفسه سینه احساس سوزش می‌کنند. سابقه خانوادگی، چاقی، بارداری و سیگار کشیدن از مهمترین عوامل خطرساز بروز رفلاکس اسید معده هستند. بیماری رفلاکس معده به مری یا GERD زمانی تشخیص داده میشود که رفلاکس اسید بیش از دو بار در هفته اتفاق بیفتد. عوارض ناشی از رفلاکس مکرر معده می‌تواند برای فرد خطرات جدی به دنبال داشته باشد.
